Op de warme zomermiddag staar ik lui naar een stapel stenen. Tussen de stenen kruipt een kleine hagedis tevoorschijn. De oeroude dinosaurus in mini-formaat gaat stilletjes naast me op de warme steen liggen. Dan laat hij zich opwarmen door de zon.

Even later komt er een voetganger voorbij. Nog voordat er concreet gevaar is, schiet de hagedis in een reflex weg tussen de stenen. Als de hagedis is weggeschoten, peins ik verder. Voor de hagedis is de voetganger een gevaar. Hij schiet weg. Ik zie de onschuldige wandelaar en kan lekker in de zon blijven liggen. De oorzaak van dit verschil? Ons brein. De hagedis leeft in twee standen: ‘relaxen-in-de-zon’ of ‘wegschieten’. Voor mijn brein zijn er veel meer standen zoals luieren, reflecteren, recreatief hardlopen of wegvluchten. Ik kan reflecteren op wat er gebeurt en zo de beste keus maken: lekker blijven liggen in de zon. Waarom is dit verschil in brein belangrijk?

We denken allemaal als een hagedis

Waarom is dit verschil in brein belangrijk? Omdat we allemaal soms als een hagedis zijn. Ons brein bevat namelijk een aantal oude reflexmatige structuren, waarin we handelen als een hagedis. Waarin we instinctief te werk gaan. Waarin we niet lang nadenken, maar direct doen. Dat oude hagedissenbrein kent voornamelijk twee standen: reflexmatig actie nemen of niets doen. Er tussenin zit weinig.

Ben jij koortsachtig aan het werk?

Het bijzondere is: dat oude hagedissenbrein kan in jouw leven een grote rol spelen. Het is het deel van het brein dat je een gevoel van urgentie geeft. Dat je het gevoel geeft ‘dat er niet genoeg is’, dat je bijvoorbeeld tijd tekort hebt en haasten moet. Dat je nu actie moet nemen. Het is het deel van je brein dat wordt gestimuleerd als je vlak voor een deadline koortsachtig aan het werk gaat. Maar pas op: dit deel van je brein is uitermate verslavend.

Voordat je het weet laat je je hele leven leiden door een vals gevoel van urgentie, gevaar, haast en ‘niet genoeg’. Schiet je als een angstige hagedis weg tussen de stenen, terwijl er nergens echt gevaar is. Leef je in een moordend tempo van stress, terwijl je ook kunt leven in een wereld van overvloed, zonlicht en warmte. Ben je verslaafd aan urgentie en werk je graag onder druk? Dan speelt de hagedis een grote rol in je hoofd.

De hagedis is dol op social media

Ook bij het gebruik van social media wordt die oeroude hagedis in ons hoofd vaak actief. Social media zijn namelijk voor je brein heel interessant. Ze bieden instant-afleiding en contact met mensen. Zo stimuleren ze direct het beloningsgevoel in je hersens. Ze verleiden je tot directe actie en dat voelt lekker. Het is zeer verleidelijk op momenten dat je even niets te doen hebt. Je herkent het vast wel: je staat stil in de file of voor een stoplicht en voordat je het weet post je een update op Facebook of Twitter via je smartphone, of je checkt even je email. Terwijl je weet dat het gevaarlijk kan zijn in het verkeer. Toch doe je het. De impuls in je brein was sterker dan je bewuste ratio.

Check je social media in de auto?

Het impulsmatig checken van social media kan zeer verslavend zijn. Onderzoek laat zien dat deze verslaving heviger kan zijn dan alcohol of verdovende middelen. Natuurlijk zijn de effecten van zo’n online-verslaving wel minder schadelijk. Maar is dat wel zo? Ga bij jezelf eens na hoe je met online media bezig bent. Check jij je online media (ja, ook e-mail valt daar onder) wel eens in de auto, op het sportveld, of terwijl je met anderen zit te eten? Als je op één van deze vragen ‘ja’ antwoordt, dan weet je dat je impulsgevoelig bent. Dat social media ook jouw hagedissenbrein triggert.

Jezelf opsluiten in een mentale gevangenis van urgentie

Dat impulsmatig checken van je online media is ernstiger dan je wellicht denkt. Het heeft namelijk tot gevolg dat andere delen van je brein te weinig meer aan bod komen. Namelijk de delen van je brein waarin je wegdroomt. Waarin je fantaseert over hoe je leven ook zou kunnen zijn. Of het deel van je brein waarmee je bewust plannen maakt om je leven te verbeteren. Om te solliciteren op die nieuwe baan. Om wel dat eigen bedrijf te starten. Voor dat soort plannen is dromen en fantasie nodig. Moet je voor je uit staren. Even niets doen. Dingen die je niet doet, als je impulsbrein continu bezig is met sociale media en kleine urgente acties. Want al die kleine urgente acties leiden uiteindelijk tot een mentale gevangenis van quasi-urgentie, waarin je jezelf opsluit.

Doe de online uitdaging

Denk je dat het bij jou in zo’n vaart niet zal lopen? Dan daag ik je uit voor de grote online-verslaving-uitdaging. Check vanaf nu je online media nog maar af en toe, bijvoorbeeld elke 4 uren. Stel dat je 8 uren per dag slaapt, dan zijn er nog 16 uren over. Je mag in die tijd 5 maal je mail, Facebook en Twitter checken of een update posten. Dat is nog steeds vaak. Maar ik kan je verzekeren: dat valt niet mee. Ga dit eens een week volhouden en je ontdekt hoe sterk jouw brein was verslaafd aan online media. Lukt je dit een week? Breid de test dan uit naar 30 dagen en ontdek hoe het je leven verandert met dit online-dieet-voor-een-gezonder-leven.

Aan het roer van je leven

Nadat je dit een paar dagen doet, ga je ervaren hoe sterk je verslaafd was aan het impulsmatig checken van online media. Daarnaast ga je andere dingen ontdekken: je hagedissenbrein krijgt minder regie. Dat heeft grote gevolgen: je komt meer aan het roer van je leven en hebt weer volop tijd over. Tijd om met vrienden te praten, een lange wandeling te maken, een reis te plannen, of een goed boek te lezen. Tijd om te peinzen over de strategie van je bedrijf, of die nieuwe baan. Tijd waarin je plannen maakt, proactief wordt, je leven actief vorm gaat geven. Tijd die je niet meer impulsmatig als een hagedis besteedt, maar tijd waarin je echt leeft.

Al peinzend in de zon kijk ik nog één keer naar de stenen waar de hagedis is verdwenen. Ik rek me uit en sta loom op. Mijn brein heeft niet alleen de vlucht-of-relax-stand. Ik kan ook luieren in de zon en ondertussen plannen maken, fantaseren, vertellen. Zal ik daar nu even snel een mooie update over op Twitter zetten? Ik onderdruk de reflex, sta op en begin te wandelen. Langzaam ontstaat er in mijn hoofd een verhaal. Over hagedissen, haast, en online media. Maar ook een verhaal over reflecteren, de tijd nemen, het heft in eigen handen nemen. Een verhaal dat de moeite waard is om rustig uit te schrijven en te vertellen. Een verhaal dat er met impulsmatig posten op online media nooit was gekomen.

Dit artikel is ook verschenen op Frankwatching.